Mei 2009

Advies over e-boeken
is niet verstandig

Stichting Auteursdomein is verbaasd en verontrust over het advies dat de schrijversvereniging VvL aan auteurs geeft over de exploitatie van e-boeken. Ze schat dat opvolging van het advies ertoe zal leiden dat jaarlijks 30 tot 45 miljoen euro aan royalty wordt overgeheveld van auteurs naar uitgevers als het e-boek zich in Nederland ontwikkelt zoals de markt hoopt en verwacht.

De stichting reageert op een voorlopig advies van de VvL naar aanleiding van contracten die momenteel door de Weekblad Pers Groep worden voorgelegd aan auteurs. De WPG bundelt onder meer de Arbeiderspers, Balans, de Bezige Bij, Athenaeum Polak & van Gennep, Leopold & Ploegsma, Nijgh & Van Ditmar, Thomas Rap en Querido. Stichting Auteursdomein is een belangenbehartiger en facilitair productiebedrijf op non-profit basis voor literaire auteurs. De kritiek spitst zich toe op de hoogte van het tarief, de uniformering van het tarief, de berekeningsgrondslag en de beveiliging. Ze vraagt zich af wat het nut van toekomstige onderhandelingen is als een grote groep auteurs op basis van dit voorlopige advies al contracten zal hebben getekend.

De opkomst van het e-boek is een beslissend moment. Nieuwe markten en kostenbesparende technieken bieden mogelijkheden die zich zelden voordoen om de positie van auteurs, verzwakt door chronische overproductie en verkorting van de winkelduur, te versterken. Gaat de auteur er daarentegen op achteruit, dan zal dat ook steeds sterker doorwerken naarmate het e-boek het gedrukte boek gaat verdringen. Auteursdomein constateert dat de kritiek niet op zichzelf staat en vraagt zich in het belang van de gezamenlijke achterban af of het misschien verstandig zou zijn als zowel de VvL als Stichting Auteursdomein zich zouden aansluiten bij een vakbond die sterk is vertegenwoordigd in de grafische sector.

Het inkomensnadeel voor auteurs ontstaat door de royalty niet langer te baseren op verkochte aantallen maar op de opbrengst-na-kosten van de uitgever. De VvL schrijft dat de individuele auteur zelf inzicht in de gemaakte kosten moet zien te krijgen. Ook wordt geadviseerd met de omzet oplopende staffels te vervangen door een uniform tarief van 20-25%. Veel auteurs zullen dit aanzien voor een inkomensverbetering, wat het echter niet is. 'Een inkomensneutrale laagste staffel zal eerder in de buurt van het dubbele liggen.' De introductie van het e-boek brengt grote verschuivingen van kosten en opbrengsten met zich mee. Zo ligt de verkoopprijs inclusief btw 25-35% onder die van het gedrukte boek. Het btw tarief ligt voorlopig 13% hoger dan voor het gedrukte boek, wat de netto verkoopprijs nog verder drukt.

Auteursdomein verwacht dat de centrale distributie door het Centraal Boekhuis, en het aanleveren in slechts één bestandsformaat, in de praktijk tot een vaste prijs voor e-boeken zal leiden. Dat zal de prijsdaling mogelijk beperkt houden. Verder zou het volume kunnen stijgen doordat de prijs lager is, zodat de omzet in geld op peil blijft. Het is echter allerminst zeker of mensen dertig procent meer kopen, als boeken dertig procent goedkoper worden. De directe productiekosten dalen met 95-98%. 'Er is geen papier meer nodig, geen drukker, geen zetter, geen vormgever, geen fysieke schapruimte, geen fysieke distributie, geen winkelpersoneel, geen voorraad en geen voorraadbeheer. Een e-boek is het gecorrigeerde digitale manuscript van de auteur, hij of zij kan het gemakkelijk zelf aanbieden, ook in het handelskanaal.'

Dankzij de gedaalde kosten neemt het winstbestanddeel op de uitgave toe met naar schatting 50-60%, zij het over een basis die misschien wel gehalveerd wordt door de prijsdaling en de hoge btw. Auteursdomein is verontrust dat de vakvereniging hier geen rekening mee houdt, omdat de auteur er dan fors op achteruit zal gaan naarmate het e-boek populair wordt. Ook vindt ze het ongelukkig dat de VvL het aan de omzet-na-btw gekoppelde royaltymodel inruilt voor een model dat gebaseerd is op omzet-na-btw-en-kosten. 'Kosten zijn een zaak voor de uitgever. De auteur is geen accountant. Het zal een oncontroleerbare situatie oproepen, juist omdat de kosten zo laag zijn. Er komt een ondoorzichtige sluier over de afrekening te liggen, de vergoeding voor de auteur wordt  sluitpost.'

Ze adviseert auteurs vast te houden aan het royaltymodel en om staffels te blijven hanteren over een afgesproken verkoopprijs na btw. Ze ontraadt een uniform tarief, omdat het een uitgeefstrategie van 'hit & run' bevordert, waarbij met een minimaal aantal titels een maximale opbrengst wordt nagestreefd. 'Dit is precies de richting die het niet op moet.'  De percentages voor de de staffels kunnen beter niet worden vastgelegd voordat het Centraal Boekhuis de tarieven voor de centrale distributie, conversie en beveiliging heeft bekendgemaakt. 'Meer kosten zijn er in principe niet, afgezien van de inkoopkorting voor de boekhandel.' Voor voorraadvrije titels ligt de inkoopkorting nu op 20% van de verkoopprijs. Ook raadt ze auteurs aan om rente in rekening te brengen. 'Het CB rekent maandelijks af met de uitgevers. Het is de omgekeerde wereld dat auteurs de uitgeefconcerns renteloos krediet verschaffen.'

In tegenstelling tot de VvL vindt Auteursdomein beveiliging 'beslist noodzakelijk voor het behoud van de economische waarde voor de auteur'. Het belang van de uitgever loopt niet automatisch parallel. 'Een uitgever die op kortstondige exploitatie mikt zal het geld voor de beveiliging op zak willen houden. Het gevolg zal zijn dat de auteur later geen inkomen meer kan ontlenen aan de backlist omdat er teveel onbeveiligde kopieën rondzwerven'. Zogenoemde DRM3 - onder meer in gebruik bij Selexys - is op dit moment 'state-of-the art' voor het handelskanaal. Bij DRM3 worden de mogelijkheden beperkt om het boek te openen op andere apparatuur dan waarmee het werd aangeschaft. DRM1 (wachtwoord en watermerk) is 'weggegooid geld'.

De stichting attendeert auteurs erop dat e-boeken normaalgesproken zonder onderbreking leverbaar zijn, terwijl in het z.g. 'Modelcontract' van de VvL langdurige niet-leverbaarheid in feite de enige ontbindingsgrond is. Auteurs kunnen de exploitatie dus niet meer beëindigen. Ze doen er verstandig aan een clausule op te nemen voor een verlengbare looptijd van 1 jaar met een opzegtermijn van 6 weken.

 Zie ook:
- VvL-advies over e-boeken ►
- aangepast auteurscontract '09 ►
- checklist auteurscontract '09 ►