Jurist:
Het dilemma waar de politiek antwoord op moet geven, is hoe om te gaan met werken waarvan niet kan worden vastgesteld wie de auteursrechthebbende is. Dit noemt men ook wel de "weeswerken". Het zou zonde zijn als literaire of wetenschappelijke creaties niet meer uitgegeven worden omdat de benodigde toestemming niet kan worden gevraagd.

Een verkorting van de termijn na overlijden zal niet helpen. Hoe weet je immers wanneer de auteur overleden is als deze onbekend is?

Het gaat dus niet om bekende werken. Als er een auteur bij het werk vermeld staat die met redelijke inspanning benaderd kan worden, dan behoren de gewone regels te gelden. Maar als de auteur niet te traceren is, of het werk is onder pseudoniem gepubliceerd, wat moet een heruitgever dan?

Het is in de VS nu bijvoorbeeld een groot probleem. Veel werken van voor 1960 zijn in slechts zeer beperkte oplage beschikbaar. Films van inmiddels lang failliete producenten liggen te vergaan in archieven, maar niemand wenst de kosten van restauratie te betalen omdat men niet kan inschatten of deze kosten ooit terug te verdienen zijn door de gerestaureerde film uit te brengen. Vertoning of verkoop op DVD van deze films mag immers niet zonder toestemming van de producent, ook niet als het gaat om een gerestaureerd origineel.

Onlangs werd in Nederland ditzelfde nog aangekaart door de Koninklijke Bibliotheek. Men wil kranten en tijdschriftenarchieven ontsluiten via internet. Ook dit mag niet zonder toestemming, hoewel het de missie van de KB is om ons cultureel erfgoed te bewaken. Maar het is ook voor de KB onbegonnen werk om alle auteurs van alle artikelen te benaderen om toestemming. In veel gevallen staat die er niet eens bij. En hoe kom je vandaag de dag nog achter die informatie voor al lang vergeten kranten als de Waarheid, of voor exemplaren van het Parool uit 1944?

Juridisch is het duidelijk: de KB, de filmrestaurateurs en de heruitgevers hebben pech. Als zij de auteur niet kunnen opsporen en niet kunnen vaststellen dat deze reeds 70 jaar overleden is, houdt het op en kunnen zij het werk niet opnieuw uitgeven. Ik vind dat jammer, omdat zo veel van ons erfgoed ontoegankelijk wordt.

Ik ben benieuwd wat u hiervan vindt!

Auteursdomein:
Wie bepaalt er dan of een werk verweesd is? Doet de uitgever dat zelf? Wie garandeert of controleert dat die uitgever een redelijke inspanning heeft gedaan om de rechthebbend te vinden? Het lijkt me niet zo waarschijnlijk dat het om onbekend werk gaat. Wie wil er onbekend werk heruitgeven? Het zal denk ik eerder gaan om (voorheen) bekend werk, waarvan de buitenlandse auteur en/of de Nederlandse vertaler is overleden.

Een voorbeeld uit de praktijk: Auteursdomein heeft bijna een jaar gezocht naar de nabestaanden van een zeer bekende, in 1970 in Zwitserland overleden schrijver. Wij zijn uiteindelijk in contact gekomen met de New Yorkse agent van een Zwitserse uitgeverij die de internationale rechten houdt. Inmiddels is dat boek vorige maand in Nederland uitgebracht door een kleine, tot dusver onbekende uitgeverij, die de zonder meer uitstekende vertaling van de overleden Nederlandse vertaler Nico Rost integraal zegt te hebben vernieuwd. De vertaler had zijn vertaling overigens ook zelf al integraal aangepast aan de nieuwe spelling.

Het is natuurlijk mogelijk dat deze uitgeverij goed naar de rechten heeft gespeurd, en dat zij hun redenen hebben een uitstekende vertaling integraal te wijzigen. Maar laten we zuiver voor de discussie aannemen dat dit een 'alvast'-uitgave is, waarvan de vertaalrechten zijn omzeild. Dan ziet u de druk die er van de markt uitgaat: namelijk om het werk uit te geven voordat een ander het doet. En ook, om zelf aan een vertaling te gaan prutsen en de geactualiseerde versie van de vertaler te passeren. Of, - alleen voor de discussie -: om de geactualiseerde versie van de vertaler te gebruiken. Je moet het antiquarische exemplaar bladzijde voor bladzijde er naast lezen om zoiets vast te stellen. Dat doet niemand.

Ik vrees dan dat er heel wat 'wezen' zullen worden uitgegeven waarvan de ouders nog gewoon in leven zijn. Dat is jammer, omdat nabestaanden van auteurs toch al stiefkinderen van het erfrecht zijn. Iemand die internationaal succesvol bedrijf opbouwt, kan de vruchten van zijn werk zonder enige beperking in de tijd doorgeven aan zijn erfgenamen. Maar iemand die een internationaal succesvol boek schrijft, wordt in de nalating beperkt tot 70 jaar. Daarna vervalt het bezit. Waarom eigenlijk? Van patenten kan ik het me voorstellen dat er een moment komt waarop ze in het algemeen belang vrijvallen. Voor boeken zie ik dat niet zo. De inhoud is immers al van iedereen. Het heeft een praktische achtergrond, dat begrijp ik wel. Maar die gaat steeds minder op, want Internet zal schrijvers en rechthebbenden steeds beter traceerbaar maken.

Kortom: Er was altijd een intermezzo van 70 jaar, en het was altijd nodig een contract te hebben met de maker om het werk te mogen exploiteren. Ik zie niet in waarom dat nu opeens 'ten koste van het erfgoed' zou zijn. Vergeet niet, de boeken zijn antiquarisch gewoon verkrijgbaar, en dankzij internet makkelijker dan ooit. Het publiek erfgoed-argument is m.i. oneigenlijk, het motief om het auteursrecht in te perken is economisch.

Wat de digitaliseringsdrang van de bibliotheken betreft: hebben zij in het verleden ook boeken willen uitgeven die buiten druk waren? Nee toch? Waarom moet dit met elektronisch werk dan wel? De motivatie dat er 'een gat' in het culturele erfgoed zou vallen houdt geen stand. Er is hooguit een timelag, een intermezzo - en dat is ook de bedoeling. Dat beschermt de maker. De markt zal het digitale werk wel aanbieden aan de bibliotheken, als de tijd rijp is. De tijd lijkt me niet rijp zolang digitale inhoud nog niet te beveiligen is.

Iets anders is, dat je films en boeken misschien niet over een kam moet scheren. Als films niet geconserveerd worden, dán ontstaat er een gat in het erfgoed. Dat wil niemand.

Als ik met u meedenk in de wens iets te veranderen, dan denk ik dat de duur van het auteursrecht in de toekomst misschien in een redelijke verhouding zou moeten komen te staan tot het niveau van de creativiteit, tot de geïnvesteerde werktijd en misschien ook tot het ontvangen honorarium.
Vertaalwerk is secundair scheppend werk dat grotendeels in opdracht gebeurt en tegen betaling vooraf. Hetzelfde geldt voor journalistiek werk. Dat verschilt van de auteur, die primair scheppend werk levert, daarbij meestal een grote investering in tijd pleegt, en bovendien voor 100% risicodragend participeert in de uitgave. 70 jaar vanaf de dood van de vertaler is in onze tijd inderdaad erg lang en staat m.i. niet in verhouding. Dat lokt roofdruk uit. Voor journalistiek werk geldt dat nog sterker.
De grafische vormgeving (het omslag) van een boek valt er wat tussenin. Soms is het primair scheppend werk, soms de uitwerking van een concept van auteur of uitgever. De investering in tijd is bescheiden, vergelijkbaar met een journalistieke productie, en de betaling gebeurt integraal vooraf.

(wordt vervolgd)